Dodany przezTestament audiowizualny – nowa forma testamentu w Polsce. Co warto o nim wiedzieć?
W 2024 roku Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiedziało kilka zmian dotyczących procedury cywilnej. Ogromnym zaskoczeniem jest propozycja wprowadzenia nowego typu testamentu, który może zostać utrwalony w formie nagrania. Testament audiowizualny nie funkcjonuje w żadnym kraju Europy, więc Polska stałaby się prekursorem takiego rozwiązania.
Czym różni się testament audiowizualny od testamentu tradycyjnego?
Przepisy prawa spadkowego przewidują dwa rodzaje testamentów: zwykły (własnoręczny, notarialny, allograficzny) i szczególny (ustny, podróżny, wojskowy). Ten drugi może zostać sporządzony tylko w wyjątkowych sytuacjach (najczęściej związanych z zagrożeniem życia) i są ważne tylko przez pewien czas. Z kolei testament allograficzny jest sporządzany przed urzędnikiem i w obecności dwóch świadków. Tego rodzaju testamenty stanowią rzadkość.
Nic nie stoi na przeszkodzie, by osoba pragnąca rozdysponować swój majątek na wypadek śmierci, samodzielnie spisała testament. Nie jest prawdą, że testament własnoręczny ma mniejszą wartość prawną niż notarialny. Należy jednak pamiętać, że aby wywołał zamierzony skutek, musi zostać spisany własnoręcznie, a następnie przekazany zaufanej osobie albo umieszczony w miejscu, w którym zostanie łatwo znaleziony po śmierci spadkodawcy.
Sporządzenie testamentu nie jest jednak obowiązkowe – w razie jego braku dojdzie do dziedziczenia na podstawie ustawy.
Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje modyfikację art. 952 Kodeksu cywilnego poprzez dopisanie okoliczności, w których ważne będzie sporządzenie testamentu audiowizualnego. Będzie on dopuszczalny w sytuacji opisywanej w pierwszym paragrafie tego artykułu – gdy „wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione”.
Jakie są warunki ważności testamentu audiowizualnego?
W odróżnieniu od testamentu notarialnego i własnoręcznego audiowizualny – jak wskazuje nazwa – nie będzie utrwalony na papierze, lecz będzie nagraniem. Będzie ono musiało być dobrej jakości, tak aby było możliwe odtworzenie głosu i obrazu, a wszystkie wypowiedziane słowa muszą być zrozumiałe i nie mogą budzić wątpliwości. Nagranie musi zawierać informacje o dacie sporządzenia testamentu. Jego autor musi również powiedzieć, jakie szczególne okoliczności doprowadziły do tego, że zdecydował się na tę nietypową formę testamentu.
W opisie projektu przewidziano ponadto, że sąd zbada stan świadomości i swobody testatora w chwili sporządzania testamentu audiowizualnego.
Ważność testamentu audiowizualnego będzie ograniczona w czasie. Przestanie on rodzić skutki prawne po upływie miesiąca od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie form testamentu zwykłego, chyba że dojdzie do śmierci spadkodawcy przed upływem tego terminu.
Kiedy warto skorzystać z tej formy testamentu?
Testament audiowizualny jest zarezerwowany dla sytuacji niespodziewanych, w których osoba pragnąca rozdysponować swój majątek nie jest w stanie tego spisać. Do takiej sytuacji może dojść w trakcie podróży, gdy osoba doznała poważnego urazu albo nastąpiło pogorszenie jej stanu zdrowia. Mało kto nosi dziś przy sobie kartkę i długopis, za to telefon z funkcją nagrywania ma w kieszeni niemal każdy. Z tego powodu nagranie testamentu może być łatwiejsze niż spisanie go – a czasem może być jedyną możliwością.
Trzeba mieć świadomość, że testament audiowizualny będzie należał do grupy testamentów szczególnych, a więc będzie mógł zostać sporządzony tylko w wyjątkowych okolicznościach zagrożenia życia. We wszystkich innych sytuacjach właściwy pozostanie testament własnoręczny lub notarialny.
Jakie są największe wady i zalety testamentu audiowizualnego w polskim prawie spadkowym?
Największą zaletą testamentu audiowizualnego proponowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości w obecnym kształcie jest to, że jego sporządzenie będzie możliwe w sytuacji, w której inne metody spisania ostatniej woli okażą się niedostępne. Zwłaszcza dla młodych ludzi nagrywanie filmów jest bardzo proste, więc przygotowanie testamentu audiowizualnego nie sprawi im trudności. Osobną sprawą jest to, że dla zachowania jego ważności musi on uwzględniać elementy, o których była mowa wcześniej.
Podstawowym zagrożeniem związanym z tą niespotykaną w innych porządkach prawnych formą testamentu jest ryzyko sfałszowania testamentu. W czasach deepfake’ów podszywanie się pod inną osobę jest niestety bardzo proste.