Prawa obrońcy i oskarżonego w procesie karnym

Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo skorzystać z pomocy profesjonalnego obrońcy, którego zadaniem jest obalenie ustaleń oskarżyciela, którym jest prokurator, i przekonanie sądu do uniewinnienia lub zasądzenia niskiego wymiaru kary. Jedną z najważniejszych zasad działających na korzyść oskarżonego jest zasada domniemania niewinności. Przewiduje ona, że oskarżonego należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina zgodnie z zasadami prawa i nie zostanie ona stwierdzona prawomocnym wyrokiem skazującym. Dowodem na jej duże znaczenie jest fakt, że została wymieniona w Konstytucji RP.

Jakie prawo do obrony w procesie karnym ma oskarżony?

Prawo do obrony obejmuje możliwość skorzystania z pomocy obrońcy oraz dostęp do informacji procesowej, a także czas niezbędny do przygotowania obrony. Oskarżony nie ma jednak obowiązku aktywnego uczestnictwa w swojej obronie – jest to prawo, a nie obowiązek.

Czym różni się rola obrońcy od pełnomocnika?

Przez osoby niezwiązane z wymiarem sprawiedliwości pojęcia „obrońca” i „pełnomocnik” są używane zamiennie, jednak nie są to synonimy. Różnica wynika z rodzaju postępowania.

Kto może być obrońcą w procesie karnym?

Przez wiele lat obrońcami w procesie karnym mogli być wyłącznie adwokaci. Kilka lat temu uprawnienie to rozszerzono na radców prawnych. Tym samym podejrzany lub oskarżony może ustanowić swoim obrońcą adwokata albo radcę, a jeśli nie jest w stanie opłacić ich usług, może wnioskować o ustanowienie obrońcy z urzędu.

Jakie obowiązki ma obrońca wobec swojego klienta?

Obowiązki obrońcy wobec klienta reguluje Kodeks Etyki Adwokackiej i Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Dotyczą one zachowania w tajemnicy wszystkiego, czego obrońca dowiedział się w związku ze sprawą, przejrzystości rozliczeń, informowania klienta o przebiegu sprawy i unikania konfliktu interesów.

W tym miejscu przywołajmy obowiązki wskazane w kodeksie skierowanym do adwokatów.

§ 43: Obrona interesów klienta

Adwokat jest zobowiązany do obrony interesów swego klienta w sposób odważny i honorowy, przy zachowaniu należytego sądowi i innym organom szacunku oraz uprzejmości, nie bacząc na własne korzyści osobiste oraz konsekwencje wynikające z takiej postawy dla siebie lub innej osoby.

§ 44: Obowiązek dążenia do rozstrzygnięć oszczędzających koszty

Adwokat ma obowiązek dążyć do rozstrzygnięć pozwalających zaoszczędzić klientowi kosztów oraz doradzać ugodowe zakończenie sprawy, gdy jest to uzasadnione interesem klienta.

§ 45: Zakaz podejmowania się sprawy wobec osoby nieupoważnionej

Adwokat nie może podjąć się prowadzenia sprawy, gdy zgłasza się z nią osoba nieupoważniona.

§ 46: Zakaz reprezentowania klientów o sprzecznych interesach

Adwokat nie może reprezentować klientów, których interesy są sprzeczne, chociażby ci klienci na to się godzili.
W razie ujawnienia się sprzeczności w toku postępowania, adwokat obowiązany jest wypowiedzieć pełnomocnictwo tym klientom, których interesy są sprzeczne.

§ 47: Zakaz podejmowania się sprawy przeciwko osobie bliskiej

Adwokatowi nie wolno podejmować się prowadzenia sprawy przeciwko bliskiej jemu osobie.

§ 48: Zakaz podejmowania się sprawy przeciwko osobie, z którą adwokat ma zatarg

Adwokat nie powinien podejmować się prowadzenia sprawy przeciwko osobie, z którą ma poważny zatarg osobisty.

§ 49: Obowiązek informowania klienta o biegu sprawy

Adwokat jest obowiązany czuwać nad biegiem sprawy i informować klienta o jej postępach i wyniku.

§ 50: Skrupulatność w sprawach finansowych

W sprawach finansowych obowiązuje adwokata w stosunku do klienta szczególna skrupulatność.
Adwokat ma obowiązek poinformować klienta o wysokości honorarium lub o sposobie jego wyliczenia (np. na podstawie czasu pracy).
Niedopuszczalne jest zawieranie przez adwokata umowy z klientem, która przewidywałaby obowiązek zapłaty honorarium za prowadzenie sprawy uzależnionej wyłącznie od ostatecznego wyniku sprawy. Adwokat może zawrzeć umowę przewidującą dodatkowe honorarium za pozytywny wynik sprawy.

§ 51: Zaufanie klienta do adwokata

Stosunek klienta do adwokata oparty jest na zaufaniu. Adwokat obowiązany jest wypowiedzieć pełnomocnictwo, gdy z okoliczności wynika, że klient stracił do niego zaufanie. Adwokat nie może nadużyć tej zasady w celu uzyskania zwolnienia z prowadzenia sprawy z urzędu.

§ 52: Zakaz uzależniania się od klienta

Adwokat nie powinien dopuszczać do sytuacji, która uzależniałaby go od klienta, a w szczególności nie wolno adwokatowi zaciągać pożyczek u klienta, którego sprawę prowadzi.

§ 53: Wydawanie dokumentów na żądanie klienta

Adwokat obowiązany jest niezwłocznie wydać klientowi, na zgłoszone przez niego żądanie, wszystkie otrzymane przez niego dokumenty, jak również pisma, które jako pełnomocnik otrzymał od sądu lub od organów, przed którymi występuje w prowadzonej przez siebie sprawie.

§ 54: Zakaz uzależniania wydania dokumentów od uregulowania należności

Adwokatowi nie wolno uzależniać wydania klientowi pism i dokumentów wymienionych w § 53, od uprzedniego uregulowania przez klienta opłat i kosztów przypadających na rzecz adwokata.

§ 55: Nieuiszczenie przez klienta honorarium

Adwokatowi nie wolno zaniechać czynności w prowadzonej sprawie z tego powodu, że klient nie wniósł ustalonego honorarium, a w szczególności nie wolno mu z tego powodu uchylić się od stawiennictwa na rozprawie. Natomiast nieuiszczenie przez klienta ustalonego honorarium może stanowić podstawę do wypowiedzenia pełnomocnictwa w trybie i terminie przewidzianym przez prawo.
Adwokat nie jest zobowiązany do ponoszenia w prowadzonej sprawie wydatków, np. opłat sądowych lub kosztów przejazdu do innej miejscowości, jeżeli klient, wezwany należycie, nie wpłacił w terminie wymaganej kwoty.

§ 56: Zgoda na zaniechanie środka odwoławczego

Na zaniechanie wniesienia środka odwoławczego adwokat obowiązany jest uzyskać zgodę klienta, w miarę możności pisemną. Brak tej zgody, niemożność jej uzyskania lub odmowę klienta jej udzielenia adwokat powinien niezwłocznie udokumentować pisemnie w aktach sprawy.

§ 57: Obowiązek wypowiedzenia pełnomocnictwa przez adwokata

Jeżeli adwokat uzna, że wniesienie środka odwoławczego w prowadzonej przez niego sprawie z wyboru lub z urzędu jest prawnie lub faktycznie bezzasadne, a klient z tym stanowiskiem się nie zgadza, powinien bez zbędnej zwłoki wypowiedzieć pełnomocnictwo. Dotyczy to również kasacji, skargi kasacyjnej, skargi konstytucyjnej i innych środków procesowych służących zmianie oraz wzruszeniu prawomocnych orzeczeń.

§ 58: Udział adwokata w czynnościach egzekucyjnych

Adwokatowi nie wolno brać udziału w czynnościach egzekucyjnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zakaz ten nie odnosi się do czynności sądowych oraz czynności związanych z egzekucją z nieruchomości.