Jeżeli planujesz wstąpić w związek małżeński to zapewne już wiesz (a jeżeli jeszcze nie wiesz, to musisz wiedzieć), że łączy się to z powstaniem pomiędzy Tobą a przyszłym małżonkiem więzi gospodarczej, która wraz z więzią uczuciową i fizyczną stanowią trzy filary związku małżeńskiego.  

Więź gospodarcza oznacza między innymi, że każdy z małżonków jest zobowiązany do udzielania sobie wzajemnej pomocy oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.  Małżonkowie ponadto są zobowiązani przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli.  

Więź gospodarcza zazwyczaj łączy się z tzw. “wspólnotą (wspólnością) majątkową”, którą w języku prawniczym nazywamy ustrojem wspólności majątkowej małżeńskiej. Powstaje ona z mocy prawa tzn. bez konieczności zawierania żadnej umowy, w chwili wstąpienia w związek małżeński. Nie jest to jednak przymus, a małżonkowie mogą umówić się, że w ich małżeństwie będzie obowiązywała rozdzielność majątkowa (która jednak nie wyklucza spełniania małżeńskich obowiązków wskazanych powyżej). Rozdzielność majątkowa może występować w podstawowym wariancie, ale może też mieć postać rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Poprzez umowę majątkową małżeńską, czyli tzw. intercyzę, można również zmodyfikować zakres wspólności majątkowej.  

Przed ślubem warto wspólnie omówić powyższe opcje i zastanowić się nad tym, które rozwiązanie będzie najodpowiedniejsza dla Waszego małżeństwa. Każdy z powyższych ustrojów ma bowiem swoje zalety, ale też wady.  

Ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej

O ile wstępujący w związek małżonkowie nie ustalą inaczej, ich wspólnota majątkowa małżeńska powstaje z mocy samego prawa w chwili zawarcia związku małżeńskiego. Wspólność majątkowa oznacza, że każdy z małżonków dysponuje faktycznie dwoma majątkami – wspólnym oraz swoim osobistym. Wspólność majątkowa małżeńska obejmuje przede wszystkim (ale nie tylko): 

  1. Dochody za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, 

  1. Dochody z majątku wspólnego oraz z majątków osobistych każdego z małżonków, 

  1. Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,  

  1. Kwoty składek zaewidencjonowanych na subkoncie ZUS. 

Nie jest to wyczerpujące wyliczenie, a szczegółowo o tym, co wchodzi, a co nie wchodzi do majątku wspólnego małżonków, przeczytasz w osobnym wpisie. Warto jednak w tym miejscu wspomnieć, że do majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności, chyba że zostały nabyte za środki pochodzące z majątku osobistego jednego z małżonków. Jest to tzw. surogacja.  

Posiadanie wspólnego majątku w małżeństwie oznacza, że małżonkowie są współwłaścicielami przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego na zasadzie współwłasności łącznej. Taka współwłasność jest bezudziałowa (trakcie trwania małżeństwa nie da się wydzielić udziałów przysługujących każdemu z małżonków). Dopiero w chwili ustania wspólności konkretyzują się udziały (które co do zasady wynoszą po połowie, ale można domagać się ustalenia nierównych udziałów, o czym przeczytasz w osobnym wpisie). Oznacza to również, że w trakcie trwania wspólności majątkowej nie można dzielić majątku lub rozporządzać na przyszłość udziałem, który miałby przypaść małżonkowi po ustaniu wspólności.  

Współwłasność oznacza także prawo każdego z małżonków do posiadania i użytkowania poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego. Ponadto, każde z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Małżonkowie są jednak zobowiązani do udzielania sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, w tym o zaciągniętych zobowiązaniach, a niewykonywanie tych obowiązków może skutkować ograniczeniem lub nawet pozbawieniem małżonka prawa do samodzielnego zarządu majątkiem lub do ustanowienia przymusowej rozdzielności majątkowej.  

Małżonek ma jednak wyłączne prawo do sprawowania zarządu przedmiotami majątkowymi służącymi do wykonywania przez niego zawodu lub działalności zarobkowej. 

Istnieją ponadto wyjątki od możliwości samodzielnego sprawowania majątkiem wspólnym, a dotyczą one przede wszystkim zbywania i nabywania nieruchomości, gospodarstw rolnych czy przedsiębiorstw, ale również dokonywania darowizn z majątku wspólnego.  

Warto również wiedzieć, iż małżonek może sprzeciwić się każdej czynności zarządu majątkiem wspólnym dokonywanej przez drugiego małżonka (chyba, że dotyczy ona bieżących spraw życia codziennego, zmierza do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny lub jest podejmowana w ramach działalności zarobkowej).  

Istnienie wspólności majątkowej małżeńskiej ma też znaczenia dla ustalenia odpowiedzialności za długi małżonka. Ogólnie rzecz ujmując, współmałżonek dłużnika (który sam nie jest dłużnikiem i nie zaciągał zobowiązania) nie ma obowiązku zwrotu długu (spełnienia świadczenia), musi jednak znosić ewentualną egzekucję komorniczą skierowaną do majątku wspólnego, której zakres jest uzależniony od tego czy została wyrażona zgoda na zaciągnięcie zobowiązania. Szczegółowo na temat odpowiedzialności za długi małżonka oraz do jakich składników majątkowych komornik może skierować egzekucję, przeczytasz w osobnym wpisie.  

Intercyza

Jeżeli małżonkowie nie chcą, aby w ich małżeństwie obowiązywał tradycyjny ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej powinni zawrzeć umowę majątkową małżeńską, czyli tzw. intercyzę. Musi ona być zawarta w formie aktu notarialnego. W przypadku niedochowania tego wymogu, umowa jest bezwzględnie nieważna, a w małżeństwie obowiązuje zwykła wspólność majątkowa. Można ją zawrzeć nie tylko jednocześnie z zawarciem związku małżeńskiego (lub już po ślubie), ale również wcześniej. W tym przypadku obowiązuje od chwili zawarcia małżeństwa.  

Ważne jest to, że taka umowa nie może wyłączyć odpowiedzialności za długi małżonka powstałe przed zawarciem umowy.  

Poprzez intercyzę, małżonkowie mogą: 

  1. Rozszerzyć lub ograniczyć wspólność majątkową małżeńską; 

  1. Ustanowić rozdzielność majątkową, 

  1. Przyjąć ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków,  

  1. Przywrócić wspólność ustawową. 

Małżonkowie mogą zatem ustalić np., że ich dochody będą wchodzić do ich majątków osobistych, nie zmieniając w inny sposób ustroju wspólności majątkowej (ograniczenie wspólności). Mogą również ustalić, iż np. prawa autorskie, które co do zasady wchodzą do majątku osobistego, będą wchodziły do majątku wspólnego (rozszerzenie wspólności). 

Małżonkowie nie mogą jednak rozszerzyć wspólności na: 

  1. Przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny; 

  1. Prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; 

  1. Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie; 

  1. Wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; 

  1. Niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. 

W takiej umowie można również ustalić, iż po ustaniu wspólności majątkowej, małżonkowie będą mieli inne udziały w majątku wspólnym niż równe i określić ich wielkość (np. 1/3 i 2/3)  

Rozdzielność majątkowa

Rozdzielność majątkowa oznacza, że małżonkowie nie posiadają wspólnego majątku, a każde z nich ma swój majątek osobisty. Każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoim dochodem i majątkiem. Nabywane przedmioty wchodzą w skład majątku osobistego. Jest to zatem rozwiązanie korzystne w związku, w którym oboje z małżonków mają możliwość pomnażania swoich majątków tzn. są aktywni zawodowo lub odnoszą dochody z posiadanego już majątku. Jest to zdecydowanie rozwiązanie niekorzystne dla małżonka, który nie osiąga dochodu i nie posiada majątku, a zajmuje się np. opieką nad dziećmi. Małżonkowie odpowiadają za swoje długi swoimi osobnymi majątkami. 

W przypadku wspólnego nabycia prawa (np. własności nieruchomości) małżonkowie są jej współwłaścicielami, ale na innych zasadach niż przy wspólności majątkowej małżeńskiej tzn. na zasadzie współwłasności ułamkowej. Każde z nich ma określony udział we współwłasności, do którego wierzyciel może skierować egzekucję.  

Rozdzielność majątkowa może powstać nie tylko z woli małżonków, ale również poprzez orzeczenie Sądu – na wniosek jednego z małżonka lub osoby trzeciej. O tym, w jakich przypadkach może się to wydarzyć, przeczytasz w osobnym wpisie. W tym miejscu warto jednak wspomnieć, że w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej poprzez umowę małżonków, jest ona skuteczna wobec osób trzecich, o ile wiedzieli oni o fakcie zawarcia umowy i jej rodzaju. Ma to znaczenia dla odpowiedzialności za długi małżonka. Jeżeli wierzyciel nie miał wiedzy o ustanowienia rozdzielności majątkowej, może on żądać zaspokojenia swojego długu tak, jakby pomiędzy małżonkami obowiązywała wspólność majątkowa. To małżonkowie muszą wykazać, że wierzyciel wiedział o fakcie zawarcia umowy i jej treści.  

Do ustanowienia rozdzielności majątkowej w drodze umowy małżonków nie jest wymagane istnienie ważnych powodów ku temu, a jedynie zgodna wola małżonków.  

W przypadku upadłości jednego z małżonków występuje modyfikacja ogólnych zasad skuteczności umowy majątkowej małżeńskiej. Według przepisów, zniesienie wspólności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Co do zasady, majątek wspólny wchodzi bowiem do masy upadłości.  

Natomiast wyrok Sądu ustanawiający rozdzielność majątkową jest skuteczny wobec wszystkich, niezależnie od ich wiedzy co do faktu wydania wyroku i jego treści. Wyjątkiem jest sytuacja, w której wyrok zostanie wydany w ciągu roku przed ogłoszeniem upadłości jednego z małżonków. Wtedy taki wyrok nie dotyczy masy upadłości, chyba że pozew został złożony co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.  

Warto wiedzieć, że Sąd może oznaczyć w wyroku, że rozdzielność majątkowa powstaje z datą wsteczną (sprzed wniesienia pozwu). 

W przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa, współwłasność łączna przekształca się we współwłasność ułamkową i można dokonać podziału majątku wspólnego. 

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Dorobek to wzrost wartości majątku małżonka po zawarciu umowy majątkowej. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków nazywana jest również wspólnotą zysków. W przeciwieństwie do zwykłej rozdzielności majątkowej, wyrównanie dorobków chroni interesy małżonka nieosiągającego dochodu, bowiem nie traci udziału w przyroście majątku drugiego z małżonków. Prawo do tego udziału powstaje z chwilą ustania małżeństwa, a małżonek z mniejszym majątkiem może domagać się wyrównania dorobków poprzez zapłatę lub przeniesienie prawa. Do chwili ustania małżeństwa lub umownej zmiany ustroju majątkowego, pomiędzy małżonkami funkcjonuje rozdzielność majątkowa. Wadą tego rozwiązania jest to, że małżonek nie podejmujący aktywności zarobkowej nie ma wpływu na decyzje małżonka, który generuje dorobek i pomnaża swój majątek.  

Do dorobku nie zalicza się: 

  1. Przedmiotów majątkowych nabytych przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę,  

  1. Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,  

  1. Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, 

  1. Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej, 

  1. Praw autorskich i praw pokrewnych, prawa własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, 

  1. Przedmiotów nabytych w zamian za przedmioty i prawa z pkt 1-5. 

Przy ustalaniu wartości dorobku dolicza się do niego (o ile małżonkowie w umowie nie postanowią inaczej): 

  1. Darowizny dokonane przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn dokonanych na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób, 

  1. Usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka,  

  1. Nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.  

Sąd może z ważnych przyczyn zmniejszyć obowiązek wyrównania dorobku.  

Podsumowanie

Mam nadzieję, że wpis ten okaże się pomocny przy wyborze ustroju majątkowego, który będzie obowiązywał w Waszym małżeństwie. Jak widać, każdy z nich ma swoje wady i zalety, które uwidaczniają się przede wszystkim w możliwości zarządzenia majątkiem oraz odpowiedzialności finansowej wobec osób trzecich. Sytuacja każdej pary jest jednak inna, a prawo pozostawia możliwość dość szczegółowego określenia Waszych przyszłych stosunków majątkowych. W razie potrzeby omówienia Waszej sytuacji i wyboru najodpowiedniejszego dla Was rozwiązania serdecznie zapraszam do kontaktu (tel. 511-091-575, e-mail: adwokat@adwokatwz.pl).